7. ÜNİTE ATATÜRK’ÜN ÖLÜMÜ VE SONRASI
ATATÜRK’ÜN ÖLÜMÜ
ATATÜRK’ÜN ÖLÜMÜ
- Mustafa Kemal, 1937’de tespit edilen siroz hastalığını atlatamadı ve 10 Kasım 1938’ de dokuzu beş geçe vefat etti. Cenazesi Yavuz Zırhlısı ile İzmit’e oradan bir tren ile Ankara’ya götürüldü.
- 21 Kasım’da geçici olarak Ankara Etnografya Müzesi’ne konuldu.
- 10 Kasım 1953’te Anıtkabir’e taşındı.
- Mirasından Türk Tarih Kurumu’na ve Türk Dil Kurumu’na pay ayırdı.
- Her yıl 10 Kasım günü Atatürk’ü anma günü düzenlenmektedir.
- II.DÜNYA SAVAŞI
SAVAŞ ÖNCESİ GENEL DURUM
| ||
| Mihver Devletler | Müttefik Devletler | |
| Almanya | Adolf Hitler | İngiltere – ABD |
| İtalya | Benito Mussolini | Fransa |
| Japonya | İmparator Hirohito | SSCB |
SAVAŞIN NEDENLERİ | ||
|
SAVAŞIN GELİŞİMİ
- Alman orduları 1 Eylül 1939 sabahı Polonya sınırlarını geçti ve işgali başlattı. 5 ekim 1939’da Polonya teslim oldu. Saldırmazlık antlaşması ile Almanya ve Rusya dost kalırken Polonya’yı da paylaştılar. İki gün sonra İngiltere ve Fransa Almanya’ya savaş ilan ettiler. Böylece fiilen II.Dünya savaşı başlamış oldu.
- Almanya 1940 yılında Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Danimarka ve Norveç’i işgal etti. Almanya aynı yıl Fransa’yı da işgal etti ve Fransa ikiye bölündü. 1940 yılının haziranında Sovyet kızıl ordusu Litvanya, Letonya ve Estonya’yı işgal etti.
- Almanya 1941 yılında balkanlar üzerine yürüdü, Macaristan, Romanya, Yugoslavya, Bulgaristan ve Yunanistan’ı işgal etti. Türkiye ile saldırmazlık antlaşması imzaladı.
- Almanlar 1941 yılında SSCB’ye Barbarossa Harekatı ile saldırdı. Ruslar geri çekilse de Stalingrad yakınlarında Almanları durdurdu. SSCB’nin İngilizlerle ortak hareket antlaşması imzalamasıyla doğudan Ruslar Almanya üzerine harekete geçti.
- 7 Aralık 1941’de Japonya pasifikte üstünlüğünü ilan etmek ve ABD’nin Çin’e yardım etmesini engellemek amacıyla Havai’deki hava ve deniz üssü PEARL HARLBOUR ‘a bir baskın düzenledi. ABD bunun üzerine savaşa girerek mihver devletlerine savaş ilan etti.
- ABD’nin savaşa katılması savaşın seyrini değiştirmiştir. ABD II. Dünya savaşına girerken yine I. Dünya Savaşı’nda yaptığı gibi bir bildiri yayınlayacaktır. Bu bildiri Atlantik Bildirisi’dir. İçeriği hemen hemen Wilson İlkeleri ile aynıdır. Bu bildirideki maddeler daha sonra BİRLEŞMİŞ MİLLETLER TEŞKİLATI’nın temelini oluşturacaktır.
- 1943 yılında Mısır yakınlarında İtalyanlar başarısız olmuş ve ABD’nin de yardımı ile Sicilya harekâtı başlamış ve 1943 yılında İtalya savaştan çekilmişti.
- Müttefikler 1944’te Fransız sahillerine Normandiya Çıkarmasını yaparak Paris’i Almanya’dan kurtardılar.
- ABD Japonya’yı teslim almak için 6 ağustosta Hiroşima’ya 9 ağustosta Nagazaki’ye (1945) iki atom bombası attı. Bu ilk kez denenmiş bir silahtı ve 150 binden fazla insan hayatını kaybetti. 10 ağustosta Japonya kayıtsız şartsız teslim oldu.
- 1945’in 8 Mayısına kadar batıdan Fransa, İngiltere ve ABD birlikleri doğudan ise Ruslar Almanya’yı teslim aldılar.
- Savaş sırasında pek çok konferans yapılmış bu konferanstan biri olan Francisco Konferansı sırasında Almanya koşulsuz teslim olmuştur.
- 1945 yılında Kırım’ın YALTA şehrinde müttefikler savaş sonrası durumu görüşmek için bir konferans düzenlediler. Bu konferansta 1 Mart 1945 tarihine kadar Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmiş ülkelerin BİRLEŞMİŞ MİLLETLER TEŞKİLATINA katılabileceğini ilan ettiler. Bunun üzerine Türkiye 23 Şubat 1945’te savaş sonrası gelişmelerden faydalanmak amacıyla Almanya’ya savaş ilan etti. Türkiye her ne kadar savaş ilan etse de fiilen savaşa girmemiştir.
- Demokratik devletlere yakınlaşmıştır.
- Birleşmiş milletlerin kurucu üyesi olmuştur.
- Dünya siyasetinde söz sahibi olmuştur.
II.DÜNYA SAVAŞI'NIN SONUÇLARI
- Savaşı demokrasiyi savunan devletler kazanmış ve Avrupa'da demokrasi rejimi yaygınlaşmıştır.
- Demokratik Avrupa devletleriyle birlikte hareket eden Türkiye'de de demokratik hayata geçilmiştir.
- Sömürgecilik dönemi sona ermeye başlamış ve sömürge altındaki Hindistan, Mısır, Pakistan, Cezayir, Tunus ve Libya gibi devletler Türk bağımsızlık savaşından etkilenmiş ve bağımsızlık mücadelesi vermişlerdir.
- Milletler Cemiyeti'nin yerine, Birleşmiş Milletler Teşkilatı kurulmuştur.
- Türkiye ile ABD arasındaki ilişkiler gelişmiş, Türkiye Sovyet Rusya'dan uzaklaşarak ABD'ye yakınlaşmıştır.
- Almanya ve İtalya’nın işgal ettiği Balkan ve Doğu Avrupa ülkeleri, Rusya'nın denetiminde yeniden kurulmuştur.
- Rusya, komünist rejimini bu ülkelere taşımış, ABD ile birlikte dünyanın en büyük iki devleti haline gelmiştir.
- Almanya ikiye bölündü. Doğusunda Rusya, batısında ABD, Fransa, İngiltere denetim kurdular (1990'da Almanya Devleti birleşmiştir.).
- Dünya devletleri iki gruba ayrıldı. Sovyetler Birliği öncülüğünde Varşova Paktı, ABD öncülüğünde NATO kuruldu. Böylece soğuk savaş dönemi başlamıştır.
- İngiltere ve ABD'nin desteğiyle Filistin'de İsrail devleti kuruldu (1948).
- Nazizm ve Faşizm gibi ırkçı rejimler yıkılmıştır.
- İnsan hakları evrensel bildirisi yayınlanmıştır.(1948)
- Yaklaşık 65 milyon insan hayatını kaybetmiştir.
II.DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA TÜRKİYE’NİN TUTUMU
- Türkiye'nin coğrafi konumu diğer devletlerin Türkiye'yi savaşa çekmek istemesinde etkili olmuştur.
- Türkiye barışçı yanını göstermek ve sınırlarını korumak amacıyla ll. Dünya Savaşı öncesinde Balkan Antantı ve Sadabat Paktı'nı imzalamıştır.
- ll. Dünya Savaşı başında Türkiye tarafsızlığını ilan etmiş ve denge politikası izlemiştir.
- Almanya ile saldırmazlık antlaşması imzalanmıştır.
- 1943'te Türkiye ve İngiltere arasında Adana Görüşmeleri yapılmıştır.
- II.Dünya savaşında Türkiye’nin tutumu 1943 toplanan Kahire Konferansı'na Türkiye adına dönemin cumhurbaşkanı İsmet İnönü katılmıştır.
- Müttefik Devletler, Yalta Konferansı'nda aldıkları karara göre kendi taraflarına katılacak olan devletleri Birleşmiş Milletlere kabul edeceklerdi.
- Türkiye, Birleşmiş Milletlere katılabilmek için 23 Şubat 1945 tarihinde Japonya ve Almanya'ya savaş ilan etmiştir.
SAVAŞIN EKONOMİYE ETKİSİ VE ALINAN TEDBİRLER
- Almanların işgal tehlikesine karşı sivil savunma tedbirleri alındı.
- Radyo yayınlarında kesintiler yapıldı.
- Askerî harcamalar artırıldı.
- Karadeniz'de Türk gemi seferleri durduruldu.
- Belli başlı bölgelerde gece 23. 00'dan sonra sokağa çıkma yasağı uygulandı.
- Bütün illerde hava saldırısı riskine karşı '' karartma '' uygulaması başlatıldı.
- "Ekmek Karnesi" uygulamasına geçildi.
- " Varlık Vergisi" ( 11 Kasım 1942) konuldu. (15 Mart 1944'te kaldırıldı.)
- İstanbul'da özel otomobillerin trafiğe çıkması yasaklanmış, daha sonra bu yasak ticari araçları da kapsayacak şekilde genişletilmiştir.
- Savaş şartlarının getirdiği ekonomik sıkıntıları aşmak için yeni vergiler konmuştur.
- Tifo ve kolera gibi salgın hastalıkları önlemek amacıyla çalışmalar yapılmıştır.
- Savaşın etkisini azaltmak için milli korunma kanunu çıkarıldı.
- İşgal endişesi nedeniyle sivil savunmaya verilen önem ve eğitim artmıştır.
- Ülkede tahıl stoklarına el konulmuştur.
- Ülkede üretim ve nüfus artış hızı düşmüştür.
- Toprak mahsulleri vergisi alındı.
- Eğitime verilen önem arttı ve köy enstitüleri kuruldu.
| Not: Savaş nedeniyle II.Beş yıllık kalkınma planı uygulanamadı. |
ÇOK PARTİLİ HAYAT BAŞLIYOR
Türkiye’nin çok partili hayata geçme nedenleri;
- İkinci dünya savaşını demokrasiyle yönetilen ülkelerin kazanması
- Türkiyenin birleşmiş milletlere üye olması
- Dünyada artan insan hakları ve demokrasi taraftarlığı
- Meclis içinde CHP uygulamalarından rahatsız olan ve daha çok demokrasi isteyenlerin olması
İkinci dünya savaşı sırasında 18 Temmuz 1945’te CHP’nin dışında ilk partiyi NURİ DEMİRAĞ kurmuştur. Kurulan yeni parti MİLLİ KALKINMA PARTİSİ’dir. Türkiye çok partili hayata bu partiyle geçmiş oldu. Yine aynı dönemde CHP’nin ekonomik ve demokrasi alanındaki uygulamalarından rahatsız olan ADANAN MENDERES, REFİK KORALTAN, CELAL BAYAR, FUAT KÖPRÜLÜ hükümete karşı muhalefet etmiş ve daha fazla demokrasi isteği ile bir önerge vermiştir. ( dörtlü takrir) Önergede;
- Türkiye tek parti yönetiminden çoklu partiye geçmeli ve seçimler serbestçe yapılmalı
- Üniversiteler özerk olmalı
- Tek dereceli seçim sistemi olmalı
- Yürütme CHP’nin erkinden çıkarılmalı.
Kaynak: Alper Hoca