LOZAN ANTLAŞMASI (24 Temmuz 1923)
Katılan Devletler: İngiltere - İtalya - Yunanistan – Fransa--Japonya - Romanya – Yugoslavya
Boğazlarla ilgili Görüşmelere Katılanlar; Sovyet Rusya-Bulgaristan--Gözlemci Devlet; ABD
TBMM, konferansın İzmir'de toplanmasını istiyordu, böylece;
- Mustafa Kemal Paşa'nın konferansı etkilemesi kolaylaşacak
- Türk heyeti ile TBMM arasındaki haberleşme daha kolay sağlanacaktı. İtilaf devletleri ise uluslararası konferansların tarafsız ülkelerde toplanması gerektiğini bildirdiler. Konferansın İsviçre'nin Lozan kentinde yapılması kabul edildi.
TBMM'yi Lozan Konferansı'nda hükümet başkanı Rauf (Orbay) Bey temsil etmek istiyordu. Amacı Mondros Ateşkesi'ni imzalamakla edindiği kötü izlenimi silmekti. Mustafa Kemal Paşa Mudanya'da başarılı bir ateşkes imzalamış olan İsmet Paşa'yı tercih etti. TBMM tarafından İsmet Paşa'nın temsilci olması kararlaştırıldı.
Türk heyeti, konferansta sadece Kurtuluş Savaşı'yla ilgili konuları değil yüzlerce yıllık sorunları görüşecekti. Türk heyeti iki konuda kesinlikle taviz vermeyecekti, bunlar;
Ermeni meselesi
Kapitülasyonların kaldırılması
20 Kasım 1922'de başlayan Lozan görüşmeleri bir süre sonra tıkandı. İtilaf devletleri Türk heyetinden birçok konuda taviz istediler. En çok anlaşmazlık çıkan konular şunlardı,
Kapitülasyonlar
Dış borçlar
Musul sorunu
Boğazlar sorunu
Bu gelişmeler üzerine Lozan görüşmeleri 4 Şubat 1923'te kesildi. Bunun üzerine Mustafa Kemal ordunun Boğazlar ve Musul üzerine harekat için hazırlıklara başlamasını istedi. Bu durum itilaf devletlerinin yeniden barış görüşmelerini başlatmalarında etkili oldu.
Lozan görüşmelerinin kesildiği dönemde Türkiye'de iki önemli olay meydana geldi.
İzmir I. İktisat Kongresi 17 Şubat 1923. Milli ekonomiyi oluşturmak
I. TBMM'nin feshedilmesi 1 Nisan 1923. İnkılâplara ortam hazırlamak
ÖNEMLİ: İsviçre’nin Lozan kentinde imzalanmıştır. Görüşmelere birinci TBMM katılmış, onaylanması ise ikinci TBMM tarafından yapılmıştır.
| KONULAR | MADDELER | YORUMLAR |
| Suriye sınırı | 20 Ekim 1921 ANKARA anlaşmasında alınan kararlar kabul edildi | Hatay misak-ı milliden verilen ikinci taviz, aleyhimize gelişen bir sınırdır,1939’da Hatay’ın katılmasıyla düzeltilmiştir. |
| Irak sınırı | Musul-Kerkük sorunu nedeniyle bu sınır belirlenemedi. Sınır daha sonra İNGİLTERE ve TBMM arasında yapılacak ikili görüşmelerle çözülecektir denildi. | Şeyh Sait ayaklanması nedeniyle aleyhimize sonuçlandı ve misak-ı milliden verilen üçüncü taviz oldu. |
| Batı sınırı | Meriç nehri sınır kabul edildi. | Mudanya ateşkes antlaşması aynen kabul edildi. |
| Kapitü-lasyonlar | Osmanlının ekonomik olarak yıkılışına sebep olan bu ayrıcalıklar tümüyle kaldırıldı. | Ekonomik bağımsızlık sağlandı |
| Azınlıklar |
| Batılı devletlerin iç işlerimize karışmaları engellenmiş birlik ve bütünlük sağlanmıştır. |
| Boğazlar |
| Egemenlik haklarımızı kısıtlayan bir maddedir. Lozan’dan sonra tekrar gündeme gelmiş ve Montrö boğazlar sözleşmesi ile sorun çözülecektir. |
| Savaş tazminatı |
| Yunanistan Anadoluda yaptığı haksız tahribatı kabul etmiştir. |
| Devlet borçları |
| Ekonomik bağımsızlık sağlandı. |
| Patrikhane | Birinci dünya savaşı ve sonrasında işgal kuvvetleriyle beraber hareket eden patrikhane dış kiliseler ile ilişki kurmamak şartıyla Türkiye’de kalması kararlaştırıldı. | Siyasi ve hukuki yetkilerine son verilmiştir. |
| Yabancı okullar | Yabancı okullar Türk kanun ve yönetmeliklerine uygun olarak kalmasına karar verildi. Ancak okullarda Türkçe, tarih dersleri Türk öğretmenler tarafından verilecek okullarda dini veya siyasi hiçbir simge ve ya eğitim olmayacak | Eğitimde milli birlik sağlanmış ve yabancı okullar denetim altına alınmıştır. |
| Adalar | On iki ada İtalya’ya, ege adaları Yunanistan’a Bozcaada ve Gökçeada Türkiye’ye kalacak. Yunanistan Türkiye’ye yakın adalarda asker, askeri üs bulundurmayacak. | Ege denizi ve Çanakkale boğazının güvenliği sağlanmıştır. |
| Rusya ve İran sınırı |
| |
| Önemi Lozan Barış Antlaşması,Mondros ve Sevr‟in rövanşıdır. Kurtuluş Savaşı‟nı bütünleyen ve tamamlayan diplomatik bir zaferdir. Birinci Dünya Savaşı‟nı bitiren son antlaşmadır. Birinci Dünya Savaşı‟ndan sonra imzalanan ve halen yürürlükte olan tek antlaşmadır. İtilaf Devletleri,Yeni Türk Devleti‟nin bağımsızlığını resmen ve hukuken tanımıştır. Kapitülasyonlar kesin olarak kaldırılmıştır. Osmanlı Devleti‟nden kalan asırlık sorunlardan çoğu çözümlenmiştir. Lozan Barış Antlaşması, sömürge altında bulunan milletlere bağımsızlık yolunda örnek teşkil etmiştir. Ülkemiz sınırları o gün için Irak sınırı hariç belirlenmiştir. |
Kaynak: Alper Hoca
LOZAN VE SEVR ANTLAŞMALARININ KARŞILAŞTIRILMASI | |
| SEVR ANTLAŞMASI | LOZAN ANTLAŞMASI |
| İzmir, ege bölgesi, doğu Trakya Yunanistan’a bırakılacak | Adı geçen topraklar Türkiye’ye bırakılacak |
| Doğu Anadoluda ermeni devleti kurulacak | Ermeniler haklarından vazgeçti ve yenildiler |
| Azınlıklara geniş haklar tanınacak | Azınlıklar Türk vatandaşı sayıldı. Ayrıcalık ve kapitülasyon maddeleri kaldırıldı |
| İtilaf devletleri ve azınlıklar kapitülasyonlardan yararlanacak | Kapitülasyonlar kesin olarak kaldırıldı. |
| Boğazlar içinde Türk üyenin olmadığı uluslar arası bir komisyon tarafından yönetilecek. Ayrı bir bayrağı ve bütçesi olacak | Boğazlar, başkanı Türk olan uluslar arası bir komisyon tarafından yürütülecek. |
| Osmanlı askeri 50.700’ü aşmayacak | Yeni Türkiye ordusu için sınırlama yoktur. |